गेल्या मे आम्ही उत्तराखंडला जाऊन आलो तिथे आम्ही नैनीताल आणि जवळपासच्या वेगवेगळ्या ठिकाणी गेलो. शेवटचा दिवस आम्ही जिम कॉर्बेट अभयारण्यसाठी राखून ठेवला होता.
पूर्वतयारी
जिम कॉर्बेटची सफारी त्यांच्या वेबसाईट वर आधीच बुक करावी लागते. शेकडो एकर परिसर असल्यामुळे तिथे वेगवेगळे झोन आहेत. बिजरानी, झिरना, ढिकाला, ढेला अशी त्या झोन्सची नावे आहेत. अजूनही आहेत. तिथे जाण्यासाठी विमानमार्गे पंतनगर / हल्द्वानी हे विमानतळ आहे. रामनगर हे रेल्वे स्टेशन आहे. ह्याच गावाजवळ बरेच झोन आहेत त्यामुळे इथे बरीच वर्दळ असते. बहुतांश लोक याच गावात मुक्कामाला राहून कॉर्बेटला जाऊन येतात. नैनिताल या लोकप्रिय ठिकाणाहून इथे बाय रोड यायला दोनेक तास लागतात.
ह्या झोन्समध्ये सफारीसाठी भारतीय नागरिकांसाठी आणि परदेशी नागरिकांसाठी वेगवेगळ्या वेळी स्लॉट उपलब्ध होतात. परदेशी नागरिकांना आपली ट्रिप सोयीस्कररित्या आखता यावी म्हणून त्यांच्यासाठी काही दिवस आधी उपलब्ध होतात. प्रत्येक झोनचे वर्षभरात ऋतूनुसार वेगवेगळ्या महिन्यात बदलणारे वेळापत्रक असतात. साधारणपणे रोज सकाळी आणि दुपारी असे दोन स्लॉट असतात. त्यापैकी आपल्या इच्छेनुसार आपण एक किंवा अधिक स्लॉट बुक करू शकतो.
माझी हि पहिलीच वेळ असल्यामुळे मी यावर फार सविस्तर लिहत नाही, फक्त जुजबी माहिती देऊन हा काय प्रकार असतो ते लक्षात आणून द्यायचा प्रयत्न करतोय. कोणी इच्छुक असल्यास आपल्या तारखांनुसार नेमकी माहिती काढावी.
तर आता तिथलं मुख्य आकर्षण म्हणजे वाघ. तर उन्हाळ्यात आम्ही चाललो होतो त्या मे महिन्यात कुठले झोन चालु असतील, कुठल्या झोनमध्ये सहसा वाघ दिसतात, अशी मी इंटरनेटवर सर्च करून, ब्लॉग्स वाचुन माहिती काढत होतो. थोडी चॅट जीपीटी आणि इतर एआयची पण मदत घेतली. तिथे जाऊन आलेल्या मित्राशीपण बोललो.
ढिकाला हा एक झोन असा आहे जो जंगलाच्या बराच आत आहे. तिथे जाऊन मुक्कामच करावा लागतो, आणि ज्यांना तिथे आत असलेल्या रेस्ट हाऊसचे बुकिंग मिळते त्यांनाच फक्त इथे सफारीला जाण्याची परवानगी असते. इतर झोन मध्ये जंगलात काही मोजके रेस्ट हाऊस आहेत पण तिथे राहणं बंधनकारक नाही. हा झोन सर्वात भारी आहे असं सर्वसाधारण मत दिसलं. पण त्याची बुकिंग तात्काळ तिकिटांसारखी फार लवकर फुल होते. मीही प्रयत्न केला पण मिळाली नाही. मग उरलेल्या झोनपैकी बिजरानी, झिरना हे झोन चांगले आहेत असं समजलं.
आमच्यासोबत लहान मुलं असल्यामुळे आम्ही दोन तीन दिवस जिम कॉर्बेटला देण्याचा विचार नव्हताच. सफारीही महागडी होती. आम्ही बिजरानी झोनचा दुपारचा एक स्लॉट (३-६) बुक केला. सर्व लोकांचे आधार कार्ड नंबर आम्हाला ऑनलाईन फॉर्म मध्ये भरावे लागले. त्या यादीप्रमाणे सर्व आधारकार्ड प्रत्यक्ष प्रवेशाच्या वेळेस सुरक्षा कर्मचाऱ्यांनी पडताळून पाहिले. त्यामुळे ते सर्वांनी कागदावर किंवा मोबाईलवर सर्वांना तयार ठेवावे लागतात नाही तर सगळ्यांचा वेळ जातो.
सकाळचा स्लॉट पहाटे ६ वाजता आहे म्हणजे त्यावेळेस सर्वांना कॉर्बेटच्या गेटवर हजर राहावं लागतं. लहान मुलांमुळे आम्ही तो स्लॉट टाळला. आधीच्या राणीखेतच्या मुक्कामाहून आम्ही दुपारपर्यंत रामनगरला पोहोचु आणि मग तीन वाजता सफारीला जाऊ असा बेत आखला.
खर्च
या सफारीसाठी आम्हाला
- ऑनलाईन बुकिंगला (प्लॅटफॉर्म, व्यवस्थापन इ.): ३४००
- सफारी जिप्सी गाडीसाठी रोख - २७००
- सफारी गाईडसाठी रोख - ९००
माझी अभयारण्यात सफारीला जाण्याची ही पहिलीच वेळ होती. याआधी मी इंडोनेशिया मध्ये "तमन सफारी"ला गेलो होतो.
तिथे सिंह झेब्रा असे विविध प्राणी जवळुन बघण्याचा अनुभव घेतला होता. परंतु तो थोडा कृत्रिम प्रकार आहे. तिथे अशा प्राण्यांना थोडं ट्रेनिंग देऊन, आणि ऐकीव माहिती नुसार इंजेक्शन किंवा औषधाद्वारे थोडी भुल देऊन सोडलेलं असतं. प्रत्येक प्राणी त्याच्या विशिष्ट झोन मध्ये दिसेलच अशी व्यवस्था असते. बऱ्याच प्राण्यांना सफारीला येणाऱ्या प्रवाशांकडून काही तरी खायला मिळण्याची सवय असते. त्यामुळे ते अपेक्षेने गाडीजवळ येतात. आम्ही तरी फक्त माकड, झेब्रा अशा प्राण्यांसाठी गाजराचे जुडगे वगैरे घेतले होते. दुसऱ्या गाडीत मी सिंहासाठी मारून ठेवलेले छोटे प्राणी किंवा कच्चं मांस सुद्धा खिडकीतून सिंहाकडे भिरकावताना पाहिलं होतं.
ह्याला सफारीचं सिम्युलेशन म्हणता येईल. प्राण्यांना न बांधलेल्या पिंजऱ्याबाहेर मोकळ्या अवस्थेत तर बघता येतं. पण त्या प्राण्यांना शिकार करण्याची, अन्न शोधण्याची नैसर्गिक धडपड करण्याची गरज नसते. त्यामुळे ते प्राणी थोडे सुस्तावलेले असतात. त्यामुळे तो अनुभवही थोडा अपूर्णच वाटतो.
खऱ्या अभयारण्यात जाण्याची ही पहिलीच वेळ. त्यामुळे मी या दिवसाची वाट बघत होतो. सफारीमध्ये वाईल्ड लाईफ फोटोग्राफी करायची म्हणून खास मोठी झूम लेन्ससुद्धा जुगाड करून घेऊन गेलो होतो. ती अवजड लेन्स पूर्ण ट्रिपमध्ये बॅगमध्ये सांभाळत फिरत होतो.
प्रत्यक्ष अनुभव
शेवटी तो दिवस उगवला. राणीखेतहुन आमचा प्रवास अपेक्षेपेक्षा लांबला, तरी आम्ही जेवणाच्या वेळेपर्यंत कॉर्बेटला पोहोचलो. लवकर गेलो असतो तर हॉटेलवर सामान उतरवून, फ्रेश होऊन मग आलो असतो. पण त्याऐवजी कॉर्बेटच्या गेटबाहेर अनेक हॉटेल्स आहेत, तिथेच जेवलो. इथे सहजरित्या सफारीच्या दोन तासांपुरत्या मिलिटरीवाले किंवा वाईल्ड लाईफ फोटोग्राफर सर्रास घालताना दिसतात तसल्या हॅट्स भाड्याने मिळतात. ५० रुपये भाडे, आणि विकत घ्यायची असल्यास २५० रुपये. घासाघीस होऊ शकते. चांगल्या दर्जाच्या दुर्बिणीसुद्धा २०० रुपये भाड्याने सफारी पुरत्या मिळतात.
आपण बुकिंग करतो त्या पोर्टलवरून आपल्याला आपल्या सफारी गाडीच्या ड्रायव्हरचा नंबर आधीच मिळतो. त्याच्याशी एक दिवस आधीपासुन संपर्क साधलेलं बरं. त्याला फोन करून आम्ही ३ च्या सुमारास गेटवर हजर झालो. ओळखपत्राची पडताळणी वगैरे सोपस्कार झाल्यावर आमचा गाईड येऊन बसला. टायगर कि तरफ से मै आपका स्वागत करता हु म्हणुन जरा वातावरण निर्मिती केली. तो युट्युब चॅनल सुद्धा चालवतो त्याची माहिती दिली. त्याला हलकेफुलके विनोद करण्याची, पांचट चारोळ्या करण्याची आवड होती त्यामुळे त्याच्या गप्पा ऐकत आम्ही आत गेलो.
आत गेल्या गेल्या डावीकडे एक मोट्ठा सांबार स्तब्ध उभा होता. प्रवेशद्वारापाशी पुतळा लावलाय कि खरा आहे हे आम्हाला समजायला दोन सेकंद लागले. कॉर्बेटच्या परिसर सुरु झाला कि बाहेर सुद्धा हरणं फार सहज दिसतात हे ऐकलं होतं. तसंच झालं. हरणांचे कळप चरताना दिसायला लागले. झाडांवर माकडं दिसायला लागली.
आत जाण्याचा आणि बाहेर येण्याचा मार्ग एक असला तरी आतमध्ये प्रचंड मोठा परिसर आणि कच्चे रस्ते असल्यामुळे सर्व सफारी गाड्या सारख्या रूट वर जात नाहीत. त्या त्या गाडीत बसलेले ड्रायवर गाईड मिळुन वेगवेगळ्या रस्त्यांवर गोल गोल फिरवतात, त्यामुळे इतर गाड्या आपल्याला पुन्हा पुन्हा क्रॉस होतात. त्यात बसलेले प्रवासी एक दोनदा क्रॉस झाले कि लक्षात यायला लागतात. तिथे मराठी बोलणारे लोक केसरी आणि वीणा वर्ल्डतर्फे बरेच आलेले दिसले.
एका ठिकाणी कृत्रिम हौद बांधले होते, तिथे पाण्यासाठी माकड हरीण, एक पक्ष्याचं कुटुंब होतं. तिथे जरा काही इंटरेस्टिंग पाहायला मिळालं. पक्ष्याचं जोडपं आपल्या पिल्लांच्या रक्षणासाठी फार जागरूक होतं. त्यांना माकडापासून धोका वाटत होता, हरणांना मात्र ते निवांत पाणी पिऊ देत होते. माकडाला हुसकावून लावण्याचा प्रयत्न करत होते. त्याला वारंवार जवळ जाऊन चोचीने टोचून टोचून त्यांनी पळवुन लावलं.
आम्हाला हरणं दिसली, माकडं दिसली, काही पक्षी दिसले, कॅमेऱ्याचा थोडा वापर झाला. एक दीड तास होई पर्यंत जरा आम्ही उत्साहात होतो. गाईडच्या डायलॉग्सला प्रतिसाद देत होतो. डियर मंकी फुल गॅरंटी टायगर कि नो वॉरंटी.. हा डायलॉग त्याने फार मारला. नंतर नंतर आम्ही फक्त माकडं पाहून कंटाळलो.
एकदा वाघ दिसेल कि काय अशी शक्यता खरोखर निर्माण झाली होती. गाईडच्या माहितीनुसार जंगलात वाघ कुठे आहे, कुठून फिरतोय याची कल्पना त्यांना बऱ्याचदा माकडांमुळे आणि इतर प्राण्यांच्या आवाजामुळे येते. याला "कॉल्स" म्हणतात. तर एका ठिकाणी आम्ही एक वळण घेतलं आणि मागच्या बाजुने आवाज ऐकु आले. ड्रायव्हरने पटकन गाडी थांबवुन सर्रकन गाडी रिव्हर्समध्येच मागे घेतली. तिथे यु-टर्नला जागा नव्हती. वळणावर गाडी पुन्हा सरळ करून आम्ही वाट बघत बसलो. एक दोन इतर गाड्या का थांबले म्हणून चौकशी करत काही वेळ थांबून गेल्या. पण वाघोबा काही आला नाही.
फिरता फिरता आम्हाला काही छान पक्षी मात्र दिसले. किंगफिशर दिसला. गाईडने विजय मल्ल्याची आठवण काढली. एका ठिकाणी एक मोर अतिशय सुंदर डौलदार पद्धतीने पोज देऊन उभा होता. प्राण्यांपेक्षा पक्ष्यांमधेच थोडी जास्त व्हरायटी पाहायला मिळाली.
थोड्याच वेळात आम्ही पुन्हा मोकळ्या पटांगणात मोठ्या रस्त्यांवर लागलो आणि सफारी संपुन पुन्हा बाहेरच्या दिशेने निघालो. गाईड रोहित शर्मा सारखा इट्स नॉट ओव्हर अनटिल इट्स ओव्हर ची फिलॉसॉफी सांगत होता. होप रखिये सर, कभी कभी यहांसे जाते जाते गेट के पास भी दिख जाता है.
वाघाचं दर्शन आणखी चांगल्या प्रकारे व्हावं यासाठी माझ्या भावाला एक चांगली कल्पना सुचली. तो आधी कुठल्या तरी सफारीला असताना तिथले गाईड वॉकी टॉकी वर एकमेकांशी संपर्कात होते म्हणे, तिथे त्यामुळे त्यांना बिबटे फार चांगल्या प्रकारे पाहता आले. इथे गाड्या एकमेकांसमोर आल्या तरच गाईड एकमेकांशी बोलत होते. बिनतारी यंत्रणा नव्हती. आत मोबाईललाही रेंज नसल्यात जमा होती. आणि दुसरं म्हणजे आता ड्रोन उपलब्ध असल्यामुळे वाघांवर अंतर राखुन नजर ठेवता येईल आणि गाईड्स ला नेमकी माहिती मिळाली तर अचुक ठिकाणी नेता येईल. सफारी गाईड वगैरेचा खर्च तसा बराच आहे. रोज दोनदा मोठ्या संख्येने बऱ्याच गाड्या भरून पर्यटक वेगवेगळ्या झोन मध्ये जात असतात. त्यांना हि गुंतवणूक आवाक्याबाहेर नाही. अर्थात रोजच्या रोज मोठ्या संख्येने पर्यटक यायला लागलेलं वाघाला आवडेल का कोणास ठाऊक?
गेट जवळ पोहोचल्यावर गाईडने माफ करना सर, आपको टायगर नही दिखा सके, म्हणुन निरोप घेऊन गेला.
निघताना मला वाटलं, वाघ बघायचा वाघ बघायचा म्हणुन आपण हरीण आणि माकडांकडेही फार निवांत बघितलं नाही. दोन तीन फोटो काढले कि चालले पुढे. एवढा जड कॅमेरा धरून हलत्या गाडीत फोटो चांगले आले कि नाही हे बघणं सुद्धा अवघड. आणि ते बघण्यात बॅटरी जाते ती वेगळीच. त्यामुळे एरवी पण मी पुन्हा पुन्हा कॅमेरा मध्ये फोटो बघत बसत नाही. फक्त एरवी फरक एवढा असतो कि एवढे चटकन हलणारे प्राणी नसतात. लँडस्केप असो किंवा माणसांचे फोटो, फार तर स्माईल आणि डोळे नीट यावेत म्हणुन दोन तीन क्लिक केले कि बास. लँड्स्केपला तीही गरज नाही. तेवढा आत्मविश्वास असतो. इथे दूरच्या प्राण्यांचे फोटो काढताना फोकस करूनही त्यांची हालचाल झाली कि फोकस बिघडू शकतो. त्यासाठी अधिकच्या बॅटरी सोबत ठेवायला हव्यात म्हणजे तिथल्या तिथे फोटो बघत बसलं तरी बॅकअप राहतो.
आम्ही मुलांना फक्त वाघ वाघ असं सांगितलेलं नसलं तरी तिथे बाहेर वाघाची चित्र, वाघाचे टीशर्ट, गाईड भेटल्यापासुन बोलण्यात वाघ वाघ येत असल्यामुळे चक्क ते सुद्धा माकडं आणि हरणं यात नंतर फारसा रस दाखवत नव्हते. कधी दिसेल वाघ, कधी दिसेल वाघ हेच विचारत होते. तिथे प्रवेशद्वारापाशी आठ वाघ जेवायला डायनिंग टेबलवर बसलेत असं चित्र होतं. आम्हाला वाघ दिसले ते एवढेच.
No comments:
Post a Comment